İş sağlığı ve güvenliği / Çevre farkındalığını arttırmak ve eğitimler haricinde bazı konularda bilinçlendirmeye katkıda bulunmak adına hazırlamış olduğumuz İSG-Ç Bülteninin beşinci sayısı:

"KAZI ÇALIŞMALARINDA İŞ GÜVENLİĞİ"

Kazı çalışmaları sırasında oluşan ve ciddi yaralanmalara veya ölümlere neden olan kazaları önlemek için; kazı işi ile ilgili uygun planlama yapılmalı, planlar uygulamaya konulmalı ve uygulama sistematik olarak denetlenmeli, denetleme sonucunda aksayan yönlerle ilgili tedbirler alınmalıdır.

Kazı İşlerinin İş Güvenliği Açısından Planlanması

Kazıya başlamadan önce aşağıda belirtilen tehlikelere karşı planlama yapmak gerekir:

• Kenarların çökmesi
• Kazıda çalışanların üzerine malzeme düşmesi
• Kazı alanına insan ve araçların düşmesi
• İnsanların herhangi bir teçhizattan zarar görmesi
• Yakındaki yapıların zarar görmesi
• Yeraltı hizmetleri ile temas
• Kazı alanına giriş
• Halka yönelik kazalar

Yukarıda belirtilen tehlikelere karşı alınacak tedbirler; payanda, iksa bağlantıları v.b. gerekli ekipmanların çalışma başlamadan önce işyerinde bulundurulmasını da içermektedir.

Göçük Sebepleri:

• Toprak türü
• Nem miktarı
• Titreşimler
• Ağır yükler (Hafriyat yığını)
• Yakındaki mevcut yapılar
• Önceki kazılar
• Hava koşulları                                                                                                                            

OSHA standartlarına göre her bir işçi göçük tehlikesine karsı uygun koruyucu sistemlerle korunmalıdır. Koruyucu sistemlerin gerekli olmadığı iki tane istisna vardır:

• Dar kesitli kazı tamamen sert kaya üzerinde yapılıyorsa,
• Dar kesitli kazının derinliği 1,5 metreden az ve uzman bir kişi muhtemel bir göçük tehlikesine dair iz olmadığını belirtiyorsa.

Bu kriterler dışında yapılan kazı çalışmaları için üç farklı koruyucu sistem türü bulunmaktadır:

• Kalkanlı  sistem: Göçük tarafından uygulanan kuvvetleri tutacak şekilde profesyonel mühendisler tarafından dizayn edilmiş ve içinde bulunan isçiyi koruyan kazı kutusu gibi yapıların kullanıldığı sistemdir. Bu kalkanlar yerleşik ya da kazı kutusu gibi taşınabilir olabilirler.
• İksa  (destekli)  sistem: Kazı  kenarlarının  desteklendiği  hidrolik,  mekanik  metal veya ahşap yapılardan oluşan sistemdir.
• Eğimli ya da kademeli sistem (Şevler): Zemin yapısına bağlı olarak kazı alanının eğimli ya da kademeli olarak genişletilmesidir.

Kazı Çalışmalarında İş Güvenliği Önlemleri

Kazı Alanının Çökmesini Engellemek İçin Alınacak Önlemler

• Güvenli bir açıyla şev vererek ya da kereste, plaka veya uygun tahkimat sistemleri ile desteklenerek kenar ve uçların çökmesi önlenmelidir.
• Kazı yığınları veya diğer malzemeler, kazı alanının kenarlarına yakın olacak şekilde depolanmamalıdır. Aksi takdirde biriken yığın kazı  alanına  dökülebilir ve  ilave  yük kenarları çökmeye yatkın hale getirebilir.
• Kazı  alanı  kenarlarının  dökülen  malzemeye  karşı korunduğundan  emin  olunmalıdır. Gerekli olduğu takdirde eteklik temin edilmelidir.
• Kazı alanında çalışırken baret kullanılmalıdır.

Kazı Alanlarına İnsan ve Araç Düşmemesi İçin Alınacak Önlemler

• Kazı alanına insanların düşmesini önlemek için tedbirler alınmalıdır. Eğer hendek 2 m ya da daha derin ise, parmaklık ve eteklik gibi dayanıklı bariyerler ve korkuluklar temin edilmelidir.
• Mümkün olduğu halleder araçlar kazı alanlarından uzak tutulmalıdır. Gerekli olan yerlerde parlak boyanmış kirişler, bantlar ya da bariyerler kullanılmalıdır.
• Araçların kazı alanlarının içine malzeme boşaltması gerektiği hallerde, aracın kazı içerisine girmesini önlemek için durdurma blokları kullanılmalıdır. Kazı alanlarının kenarlarında fazladan desteğe ihtiyaç olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Çalışanların Teçhizattan Zarar Görmemesi İçin Alınacak Önlemler

• Çalışanlar, ekskavatör gibi hareketli iş makinelerinin çalışma alanından uzak tutulmalıdır. Bunun mümkün olmadığı halleder çalışanların zarar görmesini önlemek için güvenli çalışma  sistemleri kullanılmalıdır.
• Operatörler eğitimli ve belgeli olmalıdır.

NOT: Bir metre küp zemin ağırlığı yaklaşık olarak 1 – 1,5 ton civarıdır ki bu da yaklaşık bir araba ağırlığı kadardır. Toprak altında kalan bir işçi üç dakikadan daha az bir sürede boğulmakta;  hayatta kalsa bile iç organlarında ciddi hasar ve ezilmeler meydana gelmektedir.

Yakındaki Yapıların Zarar Görmemesi İçin Alınacak Önlemler

• Kazı çalışmalarının, iskele ayaklarını ya da yakın yapıların temellerini etkilemediğinden emin olunmalıdır. Duvarların, küçük hendeklerle bile yıkılabilecek çok yüzeysel temelleri olabilir.
• Kazı başlamadan önce yapının geçici desteğe ihtiyacı olup olmadığına karar verilmelidir. Temel araştırmaları ve inşaat mühendisi önerileri gerekli olabilir.

Yer altı hizmetleri (elektrik, su, doğalgaz v.b) İçin Alınacak Önlemler

• Yeraltı hizmetlerine dair açık bir işaret olup olmadığı (örneğin valf kapakları ya da yol yüzeyinde işaretlenme yapılması gibi) kontrol edilmelidir.
• Herhangi bir çalışmayı izlemek  için yer belirleyici kullanılmalıdır. Zemin uygun şekilde işaretlenmelidir.
• Kazı işini yöneten kişinin iş planlarının olduğundan ve onları nasıl kullacağını bildiğinden emin olunmalıdır. İşi yapan herkes güvenli kazı uygulamalarını ve acil durum prosedürlerini bilmelidir.

Kazıların Denetimi

Yetkili bir kişi kazıları denetlemelidir. Denetleme;

• Çalışma başlamadan önce her vardiyanın başlangıcında,
• Kazının sağlamlığını ve stabilitesini etkileme ihtimali olan her durumdan (iklim koşulları.) sonra,
• Kaya, toprak ya da diğer maddelerin kayması ya da düşmesi gibi olaylardan sonra, yapılmalıdır.
• Denetim, kazının güvenli olmadığını gösteriyorsa çalışma durdurulmalıdır.

Sonuç

2015 yılında iş kazalarında 1730 çalışan hayatını kaybetmiştir. Kazı çalışmalarındaki kayıp oranı %18 olup 311 kişi kazı çalışmaları sırasında yeterli önlemler alınmadığı için ölmüştür. Şantiyelerimizdeki kazı çalışmalarında gerekli tüm önlemlerin alınmasına bu bilgiler ışığında dikkat etmeliyiz. Göçük altında kalmanın mutlak suretle ölümle sonuçlanacağını unutmamalıyız.

EPY / İSG-Ç BÜLTEN005 "Kazı Çalışmalarında İş Güvenliği"